Dioklecijana

Gaj Aurelije Valerije Dioklecijan

(240. – 311. n.e.)

Rođen vjerovatno u blizini Spalatuma (Split) pod imenom Diokle 22. decembra 240. ili 245. godine, Dioklecijan je bio sin siromašna porodica u Dalmaciji. Priča se da je njegov otac, očigledno pisar bogatog senatora, mogao biti bivši rob.

Diokle se uzdigao u vojsci i postigao visok položaj. Tokom 270. godine nove ere bio je vojni komandant u Meziji. Od 283. godine nadalje, pod Carusom i njegovim sinom i nasljednikom Numerijanom djelovao je kao zapovjednik carske tjelohranitelje (protectores domestici) i pojavljuje se kao prilično sumnjiva figura u smrti oba ta cara.

U novembru 284. godine nove ere. , u blizini Nikomedije, izabran je od strane vojnika da osveti Numerijanovu smrt, što je i učinio tako što je optužio Arija Apera, pretorijanskog prefekta, kojeg je osudio na smrt. Nakon toga je lično pogubio Apera pred trupama.

Pozdravljen za cara 20. novembra nove ere 284. godine, odmah ili ubrzo nakon ovog pogubljenja, Gaj Aurelije Valerije Dioklecijan – ime koje je preuzeo carskom titulom – prešao je Bospor. u Evropu i susreo se sa snagama Numerijanovog brata i su-cara Karina kod Marguma 1. aprila 285. godine.

Dioklecijan je u stvari gubio bitku pošto je jedan od njegovih oficira ubio Karina, ostavio protivničke vojska bez vođe. Sa samo jednim imperijalnim kandidatomjoš ostavljena na terenu, Karinova vojska se predala prihvatajući Dioklecijana za cara. Karinovo ubistvo bi također sugeriralo moguću Dioklecijanovu umiješanost, povezujući ga (iako isključivo po glasinama) s mogućim atentatom na tri cara.

Smatrajući da je potrebno pokazati dobru volju prema Karinusovim pristalicama, Dioklecijan je zadržao Karinova pretorija prefekt Aristobol, kao i da je zadržao mnoge bivše careve vladine službenike na mjestu.

Tada je, na veliko iznenađenje svih, Dioklecijan u novembru 285. godine imenovao svog druga Maksimijana za Cezara i dao mu kontrolu nad zapadne provincije. Koliko god ovaj razvoj događaja bio iznenađujući, Dioklecijan je hitno morao da posveti punu pažnju problemima na dunavskim granicama. U međuvremenu mu je trebao neko u Rimu da se brine o vladi. Pošto nije imao sina, bio je prirodan izbor izabrati jednog od svojih vojnih drugova od poverenja da mu drži tvrđavu.

S Maksimijan se pokazao dostojnim Cezarom, Dioklecijan samo nekoliko meseci kasnije, 1. aprila n.e. 286. , unaprijedio ga je u čin Augusta. Dioklecijan je, međutim, ostao stariji vladar, posjedujući pravo veta na sve Maksimijanove edikte.

Međutim, 286. godina ne bi se trebala pamtiti samo po promociji Maksimijana. Trebalo bi da postane poznato i po pobuni Karauzija, koji je bio komandant severnomorske flote, koji secar Britanije.

U međuvremenu Dioklecijan je krenuo u nekoliko godina teške kampanje. Najviše uz dunavsku granicu, gde je potukao germanska i sarmatska plemena. Jedna ekspedicija ga je odvela čak do Sirije, gdje je vodio kampanju protiv saracenskih osvajača sa Sinajskog poluostrva 290. godine nove ere.

Potom je 293. godine n.e. Dioklecijan napravio još jedan veliki korak u nepoznato osnivanjem 'Tetrarhije', pravilo četvorice. Ova potpuno nova ideja carske vlade značila je da četiri cara trebaju vladati carstvom. Dva Augusta će vladati kao glavni carevi, jedan na istoku, drugi na zapadu. Svaki August bi za svog sina usvojio mlađeg cara, Cezara, koji bi zajedno s njim pomogao vladati njegovom polovinom carstva i koji bi bio njegov imenovani nasljednik. Dvojica ljudi koji su postavljeni na ove položaje bili su Konstancije i Galerije, obojica vojnici podunavskog porekla.

Da je carstvo bilo podeljeno pre toga, Dioklecijanova podela je bila daleko sistematičnija. Svaki od tetrarha imao je svoj glavni grad, na teritoriji pod njegovom kontrolom. Ideja je bila da se stvori sistem po kojem bi se prestolonaslednici postavljali po zaslugama i koji bi vladali kao Cezari mnogo pre nego što bi mesto Avgusta postalo upražnjeno. Oni bi tada bili automatski nasljednik prijestolja i imenovali bi sljedećeg Cezara, po zaslugama.

Tako bi barem u teoriji, ovaj sistem osigurao da se najbolji ljudi za taj posao uzdignuna tron. Tetrarhija nije službeno podijelila carstvo na istočno i zapadno. Ostala je jedna jedinica, ali su njome vladala četiri čovjeka.

U 296. AD Perzijanci su napali carstvo. Njihovi uspjesi inspirirali su pobunu Lucija Domicija Domicijana, nakon čije smrti je Aurelije Ahilej naslijedio kao 'car' Egipta. Dioklecijan je krenuo da uguši pobunu i početkom 298. godine Ahilej je poražen i ubijen kod Aleksandrije.

U međuvremenu je Galerije, istočni Cezar koji je pripreman da nasledi Dioklecijana, uspešno vodio kampanju protiv Perzijanaca.

Pod Dioklecijanom je carski dvor bio znatno proširen i razrađen. Ljudi su trebali klečati pred svojim carem, ljubeći rub njegove haljine. Sve je to bez sumnje uvedeno da bi se još više povećao autoritet carske službe. Pod Dioklecijanom, car je postao bogoliko stvorenje, odvojeno od svjetskih poslova nižih ljudi koji su oko njega.

Uz ove namjere moramo smatrati Dioklecijana i Maksimijana koji sebe proglašavaju sinovima Jupitera/Jove i Hercules. Ova duhovna veza između njih i bogova, Dioklecijan koji je usvojio titulu Jovijana, a Maksimijan Herkulijanov, trebala je da ih dodatno uzdigne i odvoji od svijeta oko njih. Nijedan prethodni car nikada nije otišao tako daleko. Ali to je bio paganski ekvivalent vladanju 'po volji Božjoj', što je kršćanskicarevi su to trebali učiniti u godinama koje dolaze.

Ako je Dioklecijan uzdigao svoj položaj, onda je dodatno smanjio moć guvernera provincija. Udvostručio je broj provincija na 100. Kontrolišući samo tako mala područja, sada je bilo gotovo nemoguće da guverner pokrene pobunu.

Da bi pomogao u nadgledanju ovog spleta malih provincija, stvoreno je trinaest biskupija, koje su djelovale kao regionalne vlasti nad provincijama. Svakom od ovih biskupija je upravljao vikarius. Zauzvrat, vikari su bili pod kontrolom četiri glavna administratora carstva, pretorijanskih prefekta (jedan pretorijanski prefekt po tetrarhu).

Upravljanje vladom je uglavnom ostavljeno u rukama prefekta. Oni više nisu bili zapravo vojni zapovjednici, već su mnogo više bili stručni pravnici i administratori koji su nadgledali carsku upravu.

Ako su Dioklecijanove reforme zaista bile dalekosežne, onda je jedan od njihovih učinaka bio značajno smanjenje moći senata. Ovo bez sumnje neće biti slučajnost.

Ako je Dioklecijan reformirao način upravljanja carstvom onda se nije zaustavio na tome. Prva i najvažnija promjena bila je da je ponovo uvedena konsripcija za rimske građane. Vojska je takođe značajno izmenjena u načinu na koji je delovala. Snage su bile podijeljene na dva dijela. Jedan dio su bile granične trupe koje su čuvale granice, limitanei, drugi,visoko mobilne snage stacionirane u unutrašnjosti, podalje od neposrednih granica, i koje su mogle požuriti na bilo koje problematično mjesto, bile su comitantenses. Dalje je flota proširena.

Ovo proširenje vojske pod Dioklecijanom predstavljalo je veliki porast u odnosu na prethodne vladavine. Sa sada već više od pola miliona ljudi pod oružjem, kao i ekonomijom koja se borila, porezni teret je postajao težak za podnošenje običnog stanovništva.

Dioklecijanova vlada je, međutim, toga bila itekako svjesna. Pod njegovom upravom stvoren je složen sistem oporezivanja koji je omogućavao regionalne varijacije žetve i trgovine. Područja s plodnijim tlom ili bogatijom trgovinom su stoga bila oporezivana teže od siromašnijih regija.

U 301. godini naše ere, Edikt o maksimalnim cijenama nametnut u cijelom carstvu pokušao je utvrditi cijene i nadnice kako bi se obuzdala inflacija. Sistem je međutim napravio više štete nego koristi. Varijacije u regionalnim cijenama više nisu postojale i stoga je trgovina pretrpjela. Mnoga roba je također postala neisplativa za prodaju, što je značilo i da je trgovina tom robom jednostavno nestala.

Ali Dioklecijan, veliki reformator carstva, također bi trebao postati poznat po vrlo oštrom progonu kršćana. Pokušavajući da ojača rimske tradicije, on je mnogo oživeo obožavanje starih rimskih bogova. Za strane kultove, međutim, Dioklecijan nije imao vremena. 297. ili 298. godine svi vojnici iadministratorima je naređeno da prinesu žrtve bogovima. Ko je to odbio, odmah je otpušten.

24. februara 303. godine izdan je drugi edikt. Ovog puta Dioklecijan je naredio uništenje svih crkava i svetih spisa unutar carstva. Te godine je uslijedilo još edikta, koji su naređivali da se svo kršćansko sveštenstvo baci u zatvor, a da se pusti na slobodu tek nakon što prinese žrtvu rimskim bogovima.

U aprilu nove ere 304. godine Dioklecijan je izdao svoj konačni vjerski edikt. Svi kršćani su bili naređeni rimskim bogovima. Svako ko bi odbio bi bio pogubljen.

Tada je, nakon teške bolesti 304. godine nove ere, poduzeo korak – nezamisliv za Rimljane – abdiciranja s prijestolja 1. maja 305. godine, primoravši nevoljnog Maksimijana da učini isto.

Iz svog mjesta umirovljenja u Spalatumu (Split) u Dalmaciji, Dioklecijan se nakratko vratio na političku scenu 308. godine kako bi pomogao Galeriju na Konferenciji u Karnuntumu. Nakon toga se povukao nazad u Spalatum, gdje je umro 3. decembra 311. godine.

Pročitajte više:

Car Sever II

Car Aurelijan

Car Konstancije Klor

Rimski carevi

Rimska konjica